منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 349

 

ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود
خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

پیمانی-استخدام غیر رسمی

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی

 

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

دو شاخه-چوب دو شاخه ی درخت که کودکان از آن تیرکمان می سازند-رابط میان وسیله ی برقی و پریز برق

 

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن
به روی کسی آوردن-به چشم کسی آوردن-به کسی یادآوری کردن

 

زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

دو لَتی-در دو لنگه ای

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

پیشت-آوازی برای راندن گربه

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن
آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

 

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

استخوان لای زخم گذاشتن-بلاتکلیف گذاشتن-کاری را کش دادن
چِک کردن-وارسی و بازبینی کردن

بلند بالا-قد بلند

دو به دو-دو تا دو تا

 

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)
از شیر مرغ تا جان آمیزاد(از سیر تا پیاز)

حساب بی حساب-سر به سر-این به آن در-مساوی-هیچ به هیچ

ارباب حجت(اهل منطق)

تو سری خور-آدم زور شنو-خوار و زبون

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

بی همه کس-بی پدر و مادر

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

تر و فرز-چست و چابک

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است
زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد
خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

خدا-بسیار زیاد-فراوان
روی حرف کسی حرف نزدن-با حرف کسی مخالفت نکردن

راحت کردن-کشتن

خشکه-مزد نقدی بدون غذا و لباس-غذای بدون پخت-لباس بدون دوخت

 

از زیر بته عمل آمدن(خانواده و اصل و نسبی نداشتن)

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

دور تسبیح-بسیار و بی شمار

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

پَس-ناجور-خراب

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن
دک و پوز-دهان و لب و دندان

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

 
اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن(ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن)

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن
پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

آب و خاک(میهن، دیار)

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند
از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

دل رحم-مهربان

دبه ی کسی را روغن کردن-با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن
تن خواه-پول نقد-زر و مال

 

پاتال-سالخورده-پیر

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

آشنا روشنا(دوست آشنا)

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن
پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

 

ارزانی-بخشیدن-دادن

خایه-بیضه-جرات

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن
ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

داوطلب-خواستار-نامزد

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

جنجال آفریدن-زمینه ای برای هیاهو و آشوب به وجود آوردن
بازجویی کردن-تحقیق و بررسی کردن

چیز خور شدن-مسموم شدن

جلز-نگا. جز

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

 

روی خود کشیدن-رو کشیدن

 

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

 

آب در هاون کوفتن-کار بی‌هوده کردن

داغان-از هم پاشیده-پریشان

پا پی شدن-تعقیب کردن-در صدد تحقیق بر آمدن

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

 

 
روغنی-آلوده به روغن
آمیزقلمدون(میرزا‌بنویس، کاتب)

ازدست‌رفته-عاشق

دسته جمعی-باهم-گروهی

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

از سر وا کردن(کاری را سرسری انجام دادن)

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

 

 

از کفر ابلیس مشهورتر(گاو پیشانی‌سفید، نزد همه معروف)

رانده و مانده-بدبخت و وامانده

حقه زدن-فریب دادن
حاجیت-بنده

آبدست(ماهر، استاد)

 
خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

دهن بسته-حیوان

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع
خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن
حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام
ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی

 

آکله فرنگی-سیفلیس

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی
حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

اله و بله-چنین و چنان

از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)

 

ددری-کسی که همیشه می خواهد بیرون برود-زن بدکاره

زیر آبی-زیرآبکی

درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ
چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن
آیَم سایَم-گاه‌کاهی
دوره افتادن-گرداگرد شهر گشتن-به دیدار هر کسی رفتن

زار-کوتاه شده ی زایر

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

آب برداشتن(هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن)

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

 

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

زیر گرفتن-زیر کردن

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

 

حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن

 

 

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

حرف پوچ-سخن بی معنی
تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

بمیرم-قربان بروم

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید
خرج اتینا کردن-پولی به مصارف بی هوده رساندن

 

پیمانکار-آن که مطابق قرارداد انجام کاری را در زمان معین به عهده می گیرد
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

پا به پا شدن-تردید داشتن

حی و حاضر-آماده

تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

تَپوک-ضربه ی دست یا پا
رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

 

تیر کردن-نشان کردن

تب و تاب-سوز و گداز

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

چرخ پایی-چرخ خیاطی که با پا به حرکت می افتد

احتیاطی(نجس، ناپاک)

جوغ-جوی آب

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

دو پا-انسان

تیغ زدن-باج گرفتن-پول گرفتن و پس ندادن-جیب کسی را خالی کردن

درد گرفتن دل از اسهال

حساب کشیدن-حساب خواستن
آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

 

زاییدن گاو کسی-به دردسر بزرگی گرفتار آمدن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

 

دست زدن-لمس کردن

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

 

حشری-شهوت ران-پر شهوت

ادا اصول-ادا اطوار

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

 

توان هماوردی با کسی را داشتن

زاغ گرفتن-مسخره کردن-شیشکی بستن

داو-نوبت بازی

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

تناسب داشتن (چیزی) به کسی

چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

 

تب کردن خر-پوشیدن لباس ضخیم در هوای گرم

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

دست نگاه داشتن-توقف کردن در انجام کار-معطل شدن و منتظر ماندن

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن
چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن
چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند
پخش-پراکنده

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم

آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب
پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

برخورد-بهم خوردن-تصادف

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی
چول-بیابان
آینه‌ی کسی بودن(یکسره از کسی تقلید کردن)
پنج تن آل عبا- پنج تن

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

دراندشت-وسیع-بی سر و ته
جلز و ولز-سوز و گداز

دق دلی-دق دل
 

آب به آب شدن(تغییر آب و هوا دادن، بهبود یافتن به سبب سفر)

حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد
آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

جوشکار-کسی که قطعات فلزی را به هم جوش می دهد

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

جور کسی را کشیدن-کاری را به جای کسی برای او کردن

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن
چغلی کردن-شکایت کردن
 

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر
دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

تخم نابسمل لا-حرام زاده
انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

خانه خراب کن-بدبخت کننده-زیان رساننده

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

دراز کش-افتاده-خوابیده
دمدمی مزاج-دمدمی
دید و بازدید-ملاقات خویشان و دوستان با یکدیگر
رج کردن-رج بستن

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

با اشتها-متمایل به غذا

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

ریختگی-ریزش

تُف به دهن-حیرت زده

خوش رو-زیبا-خندان

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

دنده کشیدن-دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن
خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

 

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی

دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

بقچه بندی-ران چاق
دان دان-متفرق و پراکنده

این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

 

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

آستین تر داشتن-بسیار گریه کردن

خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

 
باز و بسته ی امام هشتم بودن-نیروی و قدرت خود را مدیون نظر مساعد امام هشتم بودن
برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

روده دراز-پر حرف-وراج

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)

جگر گوشه-فرزند

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

 

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

به هر تقدیر-در هر صورت-خلاصه

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه
درمانگاه-جای درمان بیمار

تپق-گرفتگی زبان

دیم کاری-کشاورزی دیم

بده بستان-داد و ستد-معامله
 

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن

دستشویی-توالت-مستراح

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

دم کار گرفتن-به کار واداشتن

خوراک-مصرف یک دوره ی معین
زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه

چرک و خون-چرک آلوده به خون
تحصیل کرده-درس خوانده
آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

اتر خان رشتی-آدم پرافاده
اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)