برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 205

چانه لغی-راز داری نکردن
 

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن
افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)
درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن

از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد
آکِله-جذام-زن سلیطه
آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن
آشنایی دادن-خود را معرفی کردن
خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن
زیر شلواری-زیر جامه

باجی-خواهر-زن ناشناس
زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

بچه ی-اهل ِ
آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

خانم-زن بدکاره-هرزه

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

دیر فهم-کند ذهن-کودن
از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

 

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

 

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود
پایین آمدن از خر شیطان- از خر شیطان پایین آمدن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی
جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

دست به دست کردن-تردید کردن-کوتاهی کردن-وقت کشتن

آن چنانی-چنانکه خود می‌دانی-بسیار گران‌بها-بسیار عجیب

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

 

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند
ازرق-چشم زاغ

 

تخته زدن-پنبه زدن
تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است
چی-چه-چیز

حساب بالا آوردن-بدهکار شدن
به دو دو افتادن-گود رفتن چشم بر اثر ضعف یا بیماری

ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند

دخترینه-دختر-مونث

اسم‌ورسم(نام و مقام، شهرت و اعتبار)

استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

بی معنی- بیخود

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

 

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

دانه دانه-یک یک

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

چوب پیش کسی گذاشتن-منع کردن کسی از کاری-بازداشتن کسی از انجام کاری

اهل آن کار (کار بد)

 
آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)

 

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

بند آمدن-متوقف شدن

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور
جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

انگشت رساندن-دست‌درازی کردن-دست زدن

 

بازداشتگاه-زندان موقت

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)
آب سیر-جانور خوش‌رفتار

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

حلال وار-به صورت حلال

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

 

حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن
جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

حساب سوخته-بدهی قدیمی

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)
از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

از تعجب شاخ در آوردن-بسیار شگفت زده شدن

دولت منزل-دولت سرا

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن

تو دل کسی رفتن-به کسی حمله کردن-با اعتراض به کسی پاسخ دادن

آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن
زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

دست از سر کچل کسی بر نداشتن-کسی را به حال خود نگذاشتن
در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

دانگی-انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

رُب کسی را کشیدن-کسی را به کار سخت واداشتن

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز
زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

 

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید
افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن
پسله-جای پنهان-در نهان
درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

 

دامنگیر کسی بودن-کسی را گرفتار کردن
چَه چَه-صدای بلبل
از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

 

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

اَتَر زدن-فال بد زدن

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

 

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد
آمدن(آغاز به کاری کردن)
آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

جَری کردن-رو. دادن-گستاخ کردن

دلگشاد-بیرون آمده از غم و اندوه

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار

آقبانو(نوعی پارچه‌ی نخی نازک)

بند آمدن-متوقف شدن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

چیل-آدم بد بیار

تو سری خورده-آدم خوار و حقیر

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

 
بال به بال کسی دادن-جانب کسی را گرفتن
دیزی پشت سر کسی بر زمین زدن-بی اعتنایی کردن به قهر کردن و رفتن کسی

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود

حرف کشیدن از کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد

تا شدن-دو لا شدن-جمع شدن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

 

جن زده-دیوانه

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)
دستِ چپ-سمت چپ

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

 

خاله خرسه-دوست نادان

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

 

آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

چرخ کسی را چنبر کردن-به اصرار کسی را به کار واداشتن-پیله کردن

چشم انداختن-نگاه کردن

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

حیوونی-نگا. حیوانکی

 

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

پر و بال-امکان-فرصت

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند
 

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

دلپخت-پختن مغر چیزی
این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

چای خانه-محلی که وسایل چای را در آن جا می گذارند-قهوه خانه
جیغ و ویغ-داد و فریاد

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

اشک خنک-گریه‌ی ساختگی

چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

زاق-چشم زاغ چشم

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود
تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن
راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

آلکلی-معتاد به الکل
از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن
از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)
خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

خاطره-یادگار

دلگشاد-بیرون آمده از غم و اندوه

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

 
خدیجه خبرکش-خبر چین و دو به هم زن

چار-کوتاه شده ی عدد چهار-مترادف چشم

 

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

دلچرک-ناخوشایند-دارای اکراه

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

رخصت خواستن-اجازه خواستن

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

 
چاچول باز-حقه باز-شیاد

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن
آدم‌قحطی(کمیابی آدم های کارآمد)

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز
از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

پدر زن سلام-نخستین دیدار داماد در خانه پدر زن

آدم بی‌خود-بی‌شخصیت و بی‌معنی

خاک به سری کردن-همبستر شدن زن با شوهر

رده-حرف زشت یا نامربوط

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

خبر کسی یا چیزی را آوردن-مرگ و نابودی کسی یا چیزی را اعلام کردن-مردن-نابودی
بد هوا-کسی که به خیال های بلند تر از حد و حق خود افتاده باشد

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

 

پر بودن خیک کسی-سیر بودن

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

دل رحم-مهربان

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

توپ زدن-روی دست حریف برخاستن-کلک زدن

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

حیوونی-نگا. حیوانکی
زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن
الابختکی(اتفاقی، تصادفی)
رو به راه-آماده-مهیا-منظم

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

 

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

آلامد-باب روز-به‌رسم معمول
خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب
خاک به سری-همبستری زن با شوهر
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

 

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

پَرِ قیچی-پادو-کارگزار-طرفدار پر و پا قرص

چاک کردن-نگا. چاک دادن
پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

خدمت رسیدن-به حضور رسیدن

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

دم کار گرفتن-به کار واداشتن

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن
پیش بها-بیعانه

 

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

از گرد راه رسیده-تازه‌وارد-هنوز به کار دیگری نپرداخته

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

آن‌کاره(اهل آن کار (کار بد))

پشت بام-سقف بیرونی بام

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند
درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

ریختن مو-سخت وحشت کردن

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن
جِر زن-کسی که در بازی یا کاری دبه در می آورد
انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

دست بده داشتن-بخشنده بودن

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن
بی پایه-دروغ-پوچ
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

پیل پیلی رفتن- پیلی پیلی خوردن

تو دوزی-دوختن از درون

حق دادن-تایید کردن

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

ازدست‌رفته(عاشق)
از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

 

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

 

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

 

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

به دهان کسی نگاه کردن-مطیع به گفته ی کسی بودن-حرف کسی را بکار بستن
خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان
باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

زرد گوش-بی رگ-ترسو

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

 

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

خنده ی قبا سوختگی-خنده ای که برای پنهان کردن خشم و کینه می کنند

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی

 
پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

 

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

 

زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن